Historia Katalonii

STAROŻYTNOŚĆ

• ok. 700 p.n.e. - Iberowie osiedlili się na żyznych terenach miedzy Riu Llobregat (południe) a Riu Besos (na północy).
• ok. 600 p.n.e. - na Półwysep Iberyjski przybyli Grecy; zbudowali swoją kolonię Empórion na Costa Brava
• ok. 300 p.n.e. - do Katalonii dotarli Kartagińczycy
• 264 p.n.e. – rozpoczęła się pierwsza wojna punicka; Kartagina chciała uczynić z Półwyspu Iberyjskiego bazę militarną i gospodarczą w walce z Rzymianami;
• 218 p. n. e. – w Empórion wylądowali Rzymianie; rozpoczął się podbój całej Hiszpanii przez Republikę
• 27 – 14 p.n.e. – nowy podział Hiszpanii na trzy prowincje – Baetica, Lusitania, Tarraconensis;
  stolicą trzeciej, największej prowincji była Tarraco (dzisiejsza Tarragona)

ŚREDNIOWIECZE

• 476 n.e. Wizygoci przybyli do wsch. Hiszpanii i zdobyli Barcelonę
• 711 r. – inwazja Arabów na Płw. Iberyjski; wkrótce opanowali cały region oprócz Asturii i Pirenejów;
• 785 r. – Frankowie zajęli Gironę
• 801 r. – Barcelona zdobyta przez Franków
• VII-IX w. Frankowie utworzyli Marca Hispànica (Marchię Hiszpańska); przez dwa wieki te ziemie stanowiły prowincję państwa Franków
• IX - X w. – pierwsze wzmianki o regionie Katalonia; najważniejszą postacią był hrabia Guifré el Pelós (873 – 879), któremu udało się zjednoczyć hrabstwa Barcelony, Girony, Cerdaňi i Urgell
• 988 r. – wymarcie dynastii karolińskiej; hrabia Borell II zaprzestał składania hołdu lennego Frankom; początek państwowości katalońskiej
• 1137 r. – hrabia Katalonii Ramón Berenguer IV zawarł małżeństwo z Petronillą, córką króla Aragonu Ramiro I.; umożliwiło mu to wstąpienie na tron; w ten sposób powstało Królestwo Aragonii, w którego skład weszła Katalonia; Obejmowało jedną trzecią terytorium królestwa Kastylii i Leonu, najsilniejszego państwa na Półwyspie Iberyjskim, powstałego w 1085r. po tym, jak Król Kastylii, Alfons VI, przyłączył Toledo do swojego terytorium; Unia Katalonii i Aragonu była skierowana właśnie przeciw ekspansji Kastylijczyków.
• 1214 – powstały Corts Catalanes; zapoczątkowały one Generalitat, powstały w XV w.
• 1229 r. – zdobycie Majorki przez króla Jaume I i wypędzenie Arabów z archipelagu Balearów; znaczny wzrost znaczenia Katalonii na Morzu Śródziemnym
• 1238 r. – Katalończycy zdobyli Walencję
• 1282 r. – w ręce Katalończyków dostała się Sycylia
• 1469 r. – małżeństwo Ferdynanda II Aragońskiego i Izabeli Katolickiej dające początek zjednoczeniu Hiszpanii; Katalonia zachowała ograniczoną suwerenność, ale rozpoczął się powolny upadek krainy

DZIEJE NOWOŻYTNE

• 1640 r. – ‘La Guerra Dels Segadors’ (‘Wojna Żeńców’); wielkie powstanie w Katalonii spowodowane kryzysem gospodarczym i nadmiernym fiskalizmem króla Filipa IV; przerodziło się ono wkrótce w ruch narodowo – wyzwoleńczy; wsparcia powstańcom udzieliła Francja
• 1652 r. – stłumienie powstania i zajęcie Barcelony przez wojska hiszpańskie; rewolta zakończyła się klęską z kilku powodów:
  - Brak zjednoczenia nurtu plebejskiego (który dał hasło walki zbrojnej) i mieszczańskiego (zainteresowanego niepodległością Katalonii
  - Słabość ekonomiczna regionu
  - Fronda we Francji i zaprzestanie militarnego wsparcia Katalończyków
• 1659 r. – podpisanie traktatu pirenejskiego i zatwierdzenie przywilejów Katalonii; jednocześnie przyłączenie części ziem katalońskich (Rosselló, Capcir, Conflet, Vallespir i część Cerdanyi) do Francji
• 1700 r. – wojna o sukcesję hiszpańską; spowodowana była bezpotomną śmiercią Karola II z dynastii Habsburgów; na mocy jego testamentu korona powinna przypaść Filipowi Anjou, wnukowi Ludwika XIV, co spotkało się ze sprzeciwem Habsburgów; Austria, Niderlandy, Wielka Brytania i Portugalia zjednoczyły się przeciw Francji; Katalonia stanęła po stronie Habsburgów
• 1705 r. – wybuch powstania w Katalonii przeciw Filipowi V wspierane przez Walencję i Aragonię; rebelianci zdobyli Barcelonę
• 1710 r. – pokój w Utrechcie; Hiszpania utraciła na rzecz cesarza Niderlandy, na rzecz Sabaudii Królestwo Obojga Sycylii, na rzecz Wielkiej Brytanii Gibraltar
• 1714 r. – 11 września wojska Filipa V zdobyły Barcelonę (do dziś dzień ten jest obchodzony w Katalonii jako Dzień Niepodległości); większa część miasta została zburzona, a król na gruzach kazał wybudować Cytadelę – twierdzę, która miałaby w porę zapobiec kolejnej rebelii
• 1716 r. – Burbonowie zlikwidowali resztę odrębności Katalonii; zlikwidowano Parlament i Generalitat, wprowadzono prawo kastylijskie jako obowiązujące, a język kataloński jako urzędowy został zastąpiony hiszpańskim
• 1742 r. – gwałtowny rozwój gospodarczy Katalonii był główną przyczyną wprowadzenia nowych ceł wewnętrznych przez Koronę
• 1768 r. – wycofano język kataloński ze szkół i uczelni wyższych

XIX w.

• 1808 r. – Napoleon Bonaparte zajął Hiszpanię i osadził na jej tronie swojego brata Józefa
• 1810 r. – Cesarz Francuzów zaoferował Katalończykom autonomię i przywrócenie języka katalońskiego jako oficjalnego
• 1813 r. – przywrócenie władzy Burbonów
• 1833 r. – w Barcelonie powstała pierwsza fabryka, w której używano maszyny parowej; w połowie XIX w. Katalonia była najbardziej zindustrializowanym i najszybciej rozwijającym się regionem Hiszpanii; zaczęła powstawać klasa robotnicza i społeczeństwo industrialne, zaczął także odżywiać ruch narodowy, który jednak do lat 80. był głównie domeną intelektualistów; skupieni byli oni wokół ruchu ‘La Renaixença’, czyli w wolnym tłumaczeniu ‘Odrodzenie’
• 1854 r. – pierwszy strajk robotniczy w Barcelonie
• 1887 r. – powstała Lliga de Catalunya, wysuwająca postulaty większej autonomii regionu
• 1892 r. – ogłoszono Bases de Manresa – podstawy do konstytucji regionalnej Katalonii
• 1898 r. – Hiszpania utraciła swoje ostatnie kolonie w Ameryce Środkowej – Kubę i Puerto Rico; klęska w wojnie ze Stanami Zjednoczonymi wzmocniła ruch nacjonalistyczny

XX w.

• 1901 r. – powstała Lliga Regionalista (Liga Regionalistyczna), będąca pierwszą katalońską partią polityczną; po wejściu w koalicję z mniejszymi ugrupowaniami nacjonalistycznymi przyjęła nazwę Solidaritat Catalana; jednym z ważniejszych działaczy był Enric Prat de la Riba; w swojej książce ‘La Nacionalitat Catalana’ opisał dążenia Katalończyków do wolności oraz sformułował program Ligi (sytuację Katalończyków porównał do sytuacji Polaków zniewolonych przez trzech zaborców
• 1914 r. – sformowanie autonomicznego rządu Mancomunitat
• 1921 r. – klęska wojsk hiszpańskich w Maroku spowodowała kryzys polityczny; kolejne rządy były coraz słabsze, a społeczeństwo coraz bardziej zniechęcało się do systemu parlamentarnego
• 1923 r. – w nocy z 12 na 13 września gen. Miguel Primo de Rivera dokonał zamachu stanu; 3 dni później król Alfons XIII oddał władzę w jego ręce; prokatalońskie wypowiedzi Primo de Rivery spowodowały, że przewrót i dyktaturę poparły burżuazja katalońska i klasa średnia; dyktator nie zamierzał jednak spełniać swoich obietnic
• 1925 r. – Primo de Rivera zlikwidował Mancomunitat i zniósł przywileje Katalończyków; w samej Katalonii wzrosło znaczenie ugrupowań radykalnych, wśród nich Acció Catalá, na czele którego stał Francesc Maciá
• 1930 r. – Alfons XIII zaapelował o oddanie władzy przez Primo de Riverę; dyktator natychmiast podał się do dymisji i 27 stycznia 1930 r. wyjechał do Paryża
• 1931 r. – 14 kwietnia król Alfons XIII abdykował i wyjechał z Hiszpanii; proklamowano Drugą Republikę; w dniu abdykacji króla w Barcelonie proklamowano Republikę Katalońską, na czele której stanęli reprezentujący lewicową partię Esquerra Francesc Maciá i Lluis Companys.
• 1932 r. – 19 kwietnia przyjęto nowy statut dla Katalonii; na jego mocy kataloński stał się językiem urzędowym na równi z hiszpańskim; władza wykonawcza przeszła w ręce Generalitat, władzę ustawodawczą skupiono w autonomicznym parlamencie; Katalonia otrzymała prawo do posługiwania się własnym hymnem (Els Segadors) i flagą w czerwono – żółte pasy (la Senyera)
• 1933 r. – wybory do parlamentu hiszpańskiego wygrała prawicowa CEDA, przeciwna rozszerzaniu autonomii; zwycięstwo prawicy spowodowało wybuch zamieszek w Madrycie, Walencji, Sewilli, Bilbao, Kordobie i innych większych miastach;
• 1934 r. – w Barcelonie proklamowano niezależne Państwo Katalońskie w ramach Federacyjnej Republiki Hiszpańskiej; bunt został szybko stłumiony, a jego przywódców aresztowano; represyjny kurs rządu wobec Katalonii spotkał się z ostrym sprzeciwem Katalończyków
• 1936 r. – 15 stycznia sformowano Front Ludowy – szeroką koalicję partii lewicowych; w jej skład weszła Esquerra, obok Komunistycznej Partii Hiszpanii, POUM (Robotniczej Partii Zjednoczenia Marksistowskiego) i PSOE (Hiszpańskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej), a także kilku mniejszych ugrupowań;
• 16 lutego w przyspieszonych wyborach Front Ludowy zwyciężył; statut Katalonii został przywrócony;
• W międzyczasie doszło do znacznej destabilizacji państwa; na ulicach dochodziło do starć między bojówkami anarchistów i komunistów z jednej strony a członkami Falangi – skrajnie prawicowej formacji, powstałej po klęsce prawicy, z drugiej strony; zarówno jedni, jak i drudzy posuwali się nawet do zabijania swoich przeciwników politycznych; komuniści palili kościoły i mordowali księży; starcie obu stron było nieuniknione
• 17 lipca zbuntowały się wojska hiszpańskie stacjonujące w Maroku; na ich czele stanął niezwykle zdolny, zaledwie 42 – letni generał Francisco Franco Bahamonde;
• 18 lipca bunt ogłosiły oddziały w Madrycie; rozpoczęła się wojna domowa
• 21 lipca – w Barcelonie powstał Komitet Milicji Antyfaszystowskich, a realna władza przeszła w ręce anarchistów i marksistów; zapanował terror rewolucyjny - masowo palono kościoły, a księży jako tych, którzy mogliby wspierać Franco, mordowano;
• W swojej książce „W hołdzie Katalonii” George Orwell nazwał Barcelonę miastem, w którym „klasa bogatych przestała praktycznie istnieć. Niemal wszyscy nosili proste robotnicze ubrania lub niebieskie kombinezony, czy też różne odmiany milicyjnych mundurów (…) Służalcze a nawet ceremonialne formy zanikły. Nikt nie mówi Señor lub Don czy nawet Usted; zwracano się do siebie Towarzyszu i Ty, Buenos Dias zostało zastąpione przez Salud.”; w Katalonii rebelia Franco poniosła klęskę;
• 1939 r. – w styczniu oddziały generała Franco zdobyły Barcelonę; 1 kwietnia ogłoszono koniec wojny i rozpoczęto budowę „jednej, wolnej i wielkiej Hiszpanii”; Katalończycy jako pokonani zostali potraktowani ze szczególnym okrucieństwem – zakazano używania języka katalońskiego w miejscach publicznych, wycofano go ze szkół, uczelni wyższych, uczelni i kościołów; biblioteki oczyszczono z książek katalońskich, które spalono lub skonfiskowano; zlikwidowano parlament i Generalitat; zawieszono statut, zakazano używania symboli narodowych; w tym samym roku w konspiracji zawiązano Narodowy Front Katalonii (Front Nacional de Catalunya);
• 1940 r. – prezydent Katalonii Lluis Companys został schwytany przez Gestapo na terenie okupowanej Francji, a następnie wydany reżimowi Franco; sąd wojskowy skazał go na śmierć; wyrok wykonano 15 października w Barcelonie; Companys zdjął przed egzekucją buty, aby móc dotykać stopami ziemi katalońskiej, a tuż przed egzekucją zdążył krzyknąć ‘Za Katalonię!’
• 1940 – 45 – setki Katalończyków zostały zesłane do obozu koncentracyjnego w Mauthausen jako ‘nie – Hiszpanie’; osoby, które łączyła tożsamość katalońska były mordowane, więzione, lub zmuszane do emigracji; szacuje się, że Katalonia straciła na zawsze 700 tysięcy obywateli
• 1945 r. - Esquerra Democratica de Catalunya (Demokratyczna Lewica Katalonii) wchodzi w skład Alianza Nacional de Fuerzas Democraticas (Narodowego Sojuszu Sił Demokratycznych) założonego w Tuluzie; współtworzyły go PSOE i lewicowe związki zawodowe CNT i UGT
• 1954 r. – 7 sierpnia w Meksyku zwołano Parlament Katalonii; prezydentem Generalitat został wybrany Josep Taradellas
• 1960 r. – wizyta Franco w Barcelonie; podczas koncertu w Palau de La Musica Catalana publiczność zaczęła śpiewać hymn Katalonii, Els Segadors; aresztowano ponad 20 osób, w tym przyszłego prezydenta Katalonii, Jordiego Pujola; podczas rozprawy miał powiedzieć: „Ten proces nie jest przeciwko mnie, ale przeciwko młodzieży Katalonii i Hiszpanii, która wierzy w wolność”; skazano go na 7 lat więzienia
• W latach 60. Katalonia ponownie była najlepiej rozwiniętą gospodarczo krainą Hiszpanii
• 1975 r. – 20 listopada zmarł generał Franco; przywrócono monarchię parlamentarną
• 1977 r. – przywrócono Generalitat, na czele którego stanął Josep Taradellas.
• 1979 r. – przywrócono statut Katalonii
• 1980 r. – pierwsze wolne wybory do parlamentu Katalonii; faworytem była partia komunistyczna, jednak triumf odniosła centrowa, nacjonalistyczna Convergencia i Unió (CiU), powstała w 1974 r. z połączenia dwóch partii – Convergencia Democratica de Catalunya (CDC) i Unió Democratica de Catalunya (UDC); na jej czele stanął Jordi Pujol; od 1980 r. nieprzerwanie przez 23 lata stał na czele Generalitat; nacjonalizm kataloński według Pujola to „nacjonalizm współżycia, przywiązujący wielką wagę do kwestii społecznych, respektujący wszystkie odmienności, demokratyczny i pokojowy” (Wprost 1999, nr 868); Pujol jest zwolennikiem integracji Katalonii z Unią Europejską, a samą Hiszpanię widzi jako kraj wielonarodowy, uwzględniający roszczenia Katalonii, Galicji i Kraju Basków
• 1981 r. – 24 lipca początek działalności Terra Lliure (kat. Wolna Ziemia), skrajnie lewicowej organizacji terrorystycznej o charakterze separatystycznym; ich pierwszym i najważniejszym czynem było porwanie 21 maja 1981 r. prawicowego dziennikarza Federico Jimeneza Losantosa; po paru dniach został odbity
• 1981 – 1984 – Terra Lliure usiłowała zdobyć poparcie katalońskiej klasy robotniczej poprzez ostrą krytykę środków masowego przekazu oraz interesów ekonomicznych Hiszpanii i Francji; jednak znaczenie organizacji stopniowo malało poprzez aresztowania i śmierć jej działaczy
• 1987 r. – zamach bombowy zorganizowany przez Terra Lliure w Borjas Blancas; jedna osoba zginęła
• 1992 r. – przed Igrzyskami Olimpijskimi w Barcelonie sędzia Baltazar Garzón doprowadził do aresztowania ok. 60 członków organizacji; mediacji z zatrzymanymi podjęła się Esquerra Republicana De Catalunya, zachęcając ich do wstąpienia w szeregi partii i do pokojowej walki o niepodległą Katalonię
• 1995 r. – 11 września Terra Lliure ogłosiła zakończenie działalności
• Pod koniec lat 90. Katalonia wytwarzała 25% PKB całej Hiszpanii, a PKB per capita wynosił 17,5 tysięcy dolarów i był o 25% wyższy od średniej hiszpańskiej; stąd też sprzeciw Barcelony wobec polityki polegającej na utrzymywaniu z kasy regionalnej biedniejszych i bardziej zacofanych regionów (takich jak Estremadura czy Andaluzja); dlatego Pujol postulował, aby Katalonia dostawała z kasy centralnej tyle samo funduszy, ile do niej wpłaca; konserwatywny rząd Hiszpanii pod przywództwem premiera Aznara nie chciał o tym słyszeć

XXI w.

• 2003 r. – Jordi Pujol zrezygnował ze stanowiska; wybory wygrała CiU, jednak rząd utworzyły partia socjalistyczna (PSC) w koalicji z Esquerrą i Zielonymi; na czele Generalitat stanął Pasqual Maragall
• 2004 r. – 11 marca zamach Al – Kaidy w Madrycie; 14 marca wybory do parlamentu hiszpańskiego wygrywają socjaliści z PSOE; na czele rządu staje José Luis Rodriguez Zapatero, zapowiadający znaczący zwrot w polityce regionalnej
• 2005 r. – 30 września parlament Katalonii przytłaczającą większością przegłosował zawierający 227 artykułów projekt nowego statutu autonomicznego; na 135 deputowanych 120 głosowało „za”; przeciw głosowała jedynie postfrankistowska Partido Popular (Partia Ludowa)
• - Statut stanowił swojego rodzaju „konstytucję dla Katalonii”; określał on przede wszystkim prawa i obowiązki organów władzy ustawodawczej (Parlament), wykonawczej (Generalitat) i sądowniczej (sądy i trybunały);
• - Paragraf 1 Artykułu 1 brzmi: „Katalonia to naród”; tak daleko idące stwierdzenie nie pojawiło się jeszcze w żadnym wcześniejszym dokumencie, określającym autonomię regionu; ani w statucie z 1931r, stanowiącym osiągnięcie pierwszego rządu republikańskiego („Katalonia jest autonomicznym krajem będącym częścią Republiki Hiszpańskiej), ani w statucie z Nurii z 1932 r. („Katalonia jest regionem autonomicznym”), ani też w statucie z 1979 r. („Katalonia jest wspólnotą autonomiczną”).
• - O narodzie katalońskim jest już mowa w preambule dokumentu; w zakończeniu tego wstępu umieszczono pewien zbiór zasad, jakimi kierowali się twórcy statutu – między innymi historyczne prawo Katalończyków do decydowania o własnym losie, uznanie Hiszpanii za kraj wielonarodowy, współżycie i współpraca Katalonii z ludem hiszpańskim i z Unią Europejską, zrównanie statusu społecznego kobiet i mężczyzn, nierozerwalność tradycji demokratycznej w polityce i ciągłość Generalitat jako demokratycznego organu władzy samorządowej, działającego od 1931 r. i zmuszonego do działania na uchodźstwie.
• - Dokument oddawał Katalończykom we władanie barcelońskie lotnisko El Prat, a także największe porty w Barcelonie i Tarragonie; w artykule 202 stwierdzono, że statut ma regulować relacje podatkowo-gospodarcze pomiędzy Generalitat a państwem hiszpańskim; konkretnie chodziło o przyznanie Katalończykom niezależności w polityce finansowej i prawa do samodzielnego pobierania podatków.
• - Padła również propozycja zmniejszenia sumy odprowadzanej co rok z podatków do budżetu centralnego.
• - W całej Katalonii odbyły się wiece poparcia dla statutu; w pozostałej części Hiszpanii społeczeństwo było oburzone roszczeniami Katalończyków
• 2006 r. – 6 stycznia generał Jose Mena Aguado ogłosił, że nie wyklucza się wkroczenia wojsk do Katalonii w przypadku niezgodności statutu z konstytucją; ukarano go natychmiast aresztem domowym
• - Ostatecznie przyjęto kompromisową wersję statutu; Katalończycy nie uzyskali władzy nad infrastrukturą kolejową i lotniczą, ani całkowitej władzy nad finansami
• 30 marca hiszpański Kongres Deputowanych uchwalił nowy statut; 18 czerwca został przyjęty w referendum; PSC i CiU wzywały do poparcia statutu, Esquerra zachęcała do głosowania na „nie”; 20 maja przewodniczący ERC Carod Rovira stwierdził, że interesuje go jedynie referendum dotyczące niepodległości Katalonii, podobne do tego, jakie miało miejsce w Czarnogórze; stanowisko partii doprowadziło do zerwania koalicji i upadku rządu
• 1 listopada odbyły się wybory do parlamentu; wygrała w nich CiU, jednak rząd ponownie stworzyli PSC, ERC i Zieloni; na jego czele stanął urodzony w Hiszpanii José Montilla.