Analiza taktyczna systemu 3-4-3

"Od początku mieliśmy kontrolę nad meczem, nawet mimo tego, że oni pierwsi strzelili gola. Wiedzieliśmy jak ich zranić, gdzie znaleźć potrzebną przestrzeń i gdzie ustawić naszych decydujących zawodników. Chcieliśmy zgromadzić jak najwięcej naszych graczy w ataku, aby przeciwnik stracił równowagę. Nie wykorzystaliśmy kilku szans, ale przeciwko takiemu rywalowi, takie rzeczy się zdarzają. Jesteśmy silniejsi, gdy możemy korzystać z różnych ustawień. Podsumowując, bardzo dobry wieczór dla nas."

Tak właśnie Luis Enrique podsumował szeroko komentowane zwycięstwo nad Paris Saint-Germain.

Nie do końca się zgadzam z tym co Lucho powiedział i wyjaśnię to punkt po punkcie. Po pierwsze, jeszcze raz zaznaczę, że wspieram odwagę nowego trenera do eksperymentów. Ta Barça stała się przewidywalna i trenerzy tacy jak Jupp Heynckes bezsprzecznie to obnażyli. Jednak trzeba coś tutaj wyjaśnić. Nie można krytykować zarówno bycia przewidywalnym jak i prób rozwiązania tego problemu. Wszystkie wielkie wynalazki w historii ludzkości były rezultatem prób i błędów. Jednak naukowcy powinni interpretować zebrane wyniki obiektywnie, a nie dopasowywać je do wcześniej założonej hipotezy. Eksperyment może ostatecznie zakończyć się sukcesem, gdy naukowiec jest również przygotowany by przyznać się do tego, gdy eksperyment się nie uda. Czy Lucho naprawdę wierzy w to co powiedział? Tego nie wiemy. Zazwyczaj trenerzy mówią jedno publicznie, a drugie prywatnie. Fani i media oczekują uczciwości, ale w momencie gdy trener przyzna, że popełnił błędy, Ci sami ludzi rozerwą go na strzępy. Na potrzeby tej analizy, mogę tylko wierzyć Luisowi Enrique.

Mówiąc najprościej, Barca ustawiona była w wariancie 3-1-3-3 klasycznego 3-4-3 (zdjęcie powyżej). W zależności od fazy meczu, ustawienie zmieniało się stosownie do potrzeb. Niektóre elementy działały, jednak według mnie większość nie - prawdopodobnie w stosunku około 70:30. Były momenty (jak na obrazku poniżej), gdy w najbardziej defensywnym położeniu Barça ustawiała się w pozornie bezpieczne 5-3-2.

Ale nawet to za długo nie działało, gdyż PSG często przerzucało piłkę między stronami i omijało pressing ze strony Andrés Iniesty, Sergio Busquetsa i Neymara, by znaleść Lucasa, który sprytnie oszukiwał Javiera Mascherano i atakował lewę flanką.  PSG ciągle udawało się uciekać z presingu Barcy do momentu, gdy Laurent Blanc niespodziewanie zdjął z boiska Marco Verattiego, który regularnie pokazywał swoje umiejętności wychodzenia z opresji. Młody Włoch jest moim ulubieńcem i graczem, który najbardziej przypomina Xaviego z piłką i jego przestrzenną inteligencję. PSG dobrze wychodziło z presingu Barcy, ponieważ w środku pola było zbyt dużo wolnych przestrzeni, a to dlatego, że Mascherano zostawał między trójką obrońców a Busquetsem / Iniestą z przodu. W pierwszej połowie, gdy system Barcy funkcjonował źle, Argentyńczyk cofał się zbyt głęboko i nie osiągał tym nic, gdyż przestrzenie, w których przebywał, nigdy nie były okupowane przez Paryżan (o tym trochę później). Thiago Motta i/lub Veratti cofali się do defensywy i jeden z nich lub Zlatan Ibrahimović przemieszczali się w tą wolną przestrzeń, by otrzymać podanie. Oczywiście nie wszystko to wina systemu, PSG to w końcu drużyna z najwyższej półki, ale ceniony hiszpański dziennikarz Sid Lowe podobnie zaznaczył z jaką częstotliwością PSG wychodziło z pressingu Barcy.

Niemniej jednak, gol Neymara zaczął się od straty, którą wymusił Pedro, dzięki swojej nowej pozycji. Odebrał piłkę Zlatanowi, zmuszając Maxwella do desperackiej próby odzyskania, której ostatecznie nie udało się skontrolować Thiago Mottcie. Mimo to jednak, nie był to rodzaj straty, której bilans prawdopodobieństwa powinien był doprowadzić do gola (szczegóły później). Neymar został otoczony i PSG wciąż miała przewagę zawodników w stosunku 6 do 4.

“Mieliśmy kontrolę nad meczem”

To zależy jak Luis Enrique definiuje pojęcia kontroli. Oczywiście nie może mówić o posiadaniu piłki, skoro Barca miała o 1% mniej posiadania piłki (59%) niż przegrany mecz w Paryżu (60%). Michael Cox z Zonal Marking, jeden z taktycznych znawców futbolu, wyjaśnił w Football Collective, że głównym benefitem systemu 3-4-3 jest zachowanie “skutecznego posiadania”. FC Barcelona nie potrzebuje zmieniać ustawienia by pozostać w posiadaniu piłki. To tak jakby powiedzieć, że korzyścią zmiany stroju jest skuteczne oddychanie.

Moją interpretacją kontroli w futbolu jest zminimalizowanie ryzyka. Poprzez kontrolę jak największej ilości zmiennych, zespół trzyma losy meczu w swoich rękach. Najbardziej istotnymi elementami do kontroli są przestrzeń i piłka. Wyżej napisałem, że Barca miała mniej posiadania piłki niż w poprzednim meczu, więc jak to ma się do przestrzeni?  Przestrzeń jest głównie kontrolowana przez graczy ją okupujących, dość często określane jako gra pozycyjna. Im wyższy poziom kontroli, tym częściej gracze zajmują odpowiednie strefy na boisku. W pierwszej połowie, przez brak znajomości systemu gracze w koszulkach blaugrana regularnie znajdowali się w nieodpowiednich dla nich miejscach, co prowadziło do utraty kontroli. PSG strzeliło dzięki temu gola, a mogło strzelić kolejnego i kolejnego. 

Gol PSG był następstwem systematycznego defektu (przy standardowym 4-3-3 Busquets byłby bardziej ustawiony w środku niż Mascherano na zdjęciu) związanego z pressingiem. Argentyńczyk pokrył Ibrahimovicia, a cała ta sytuacja zmyliła Busquetsa i Iniestę, którzy naciskali z przodu, oczekując, że Mascherano jest z tyłu za nimi (tak jak cały ten eksperyment zakładał). W ten sposób Veratti zdołał znaleźć Blaise Matuidiego w wolnej przestrzeni między liniami. 

Wiele tego, co Mascherano robił bez piłki, nie dawało Barcy żadnych korzyści. Jak poniżej na zdjęciu, Masche podąża za piłką, okupując strefę pomiędzy Jérémym Mathieu i Gerardem Piqué, znów nic przez to nie osiągając. Mathieu już krył Lucasa i wiedząc, że Mascherano był poinstruowany by kryć strefę przed trójką stoperów, powinien podążyć za Ibrahimoviciem, gdyż wszyscy inni byli już pokryci. Busquets również stał i nic nie robił, ale on miał rolę wyżej wysuniętego pomocnika i w tej fazie gry wyglądał zawdoników wybiegających przed nim. A więc z Mascherano kryjącym przestrzeń i Busquetsem rozglądajacym się po boisku, Ibrahimovic bez żadnego problemu znalazł się w polu karnym.

PSG powinno zdobyć gola w 29 minucie gdyby Lucas nie zmarnował dogodnej sytuacji kilka metrów przed bramką. Znów system nie zadziałał tak by utrudnić sprawę PSG. Długa piłka do przodu została strącona przez Ibrahimoicia i kiepsko przyjęta przez Pique, oddając Edisonowi Cavaniemu piłkę, zanim Busquets go sfauluje, a sędzia słusznie podyktuje przywilej korzyści. Proszę zwrócić uwagę na obrazek poniżej, jak czterech graczy Barcy (Bartra, Piqué, Mascherano, Busquets) okupuje tą samą strefę, oferując tym samym Matuidiemu ogromną przestrzeń po lewej. Znów, jakie zagrożenie neutralizuje Mascherano w swoim ustawieniu? Razem z Pique praktycznie wykonują to samo zadanie a Marca Bartra, który poprzez naturalny instynkt środkowego obrońcy przesunął się na środek, zapomniał kompletnie o prawej stronie, do której był desygnowany. Akcja postępuje i Pique niepotrzebnie zmierza w stronę piłki, gdy Batra oczywiście zaczyna naciskać Matuidiego. Mascherano prawdopodobnie obserwuje Cavaniego na wypadek, gdyby dośrodkowanie było w kierunku dalszym od bramki ale to wcześniejsze zamieszanie w ustawieniu miało rezultat w braku komunikacji i kontroli w strefie niebezpieczeństwa, w której Lucas zmarnował dogodną sytuację. Szczęśliwie Barca nie przegrywała meczu 2-1.

Niecałą minutę później Batra, przez nieznajomość swojej roli, łamie linię spalonego i pozwala Ibrahimoviciowi prześlizgnąć się za Mathieu. Jak można zobaczyć na kolejnym zdjęciu, dokładnie jak w poprzedniej akcji Bartra, Piqué i Mascherano skupiają się na piłce i ustawiają się zbyt blisko siebie. Bartra w szczególności totalnie opuścił swoją flankę, zdając się na łaskę Cavaniego. Przynajmniej w tej akcji, Pique porusza się w odpowiednim kierunku pokrywając przestrzeń, w którą Ibrahimović może posłać piłkę. Jednak wydaje się, że Bartra boi się, że Pique nie widzi Matuidiego i kontynuuje bieg za francuskim pomocnikiem. W tym wypadku Mascherano spogląda na nadbiegającego Verattiego. Cavani w końcu marnuje sytuację, mimo oceanu wolnego miejsca, które powstało przez tendencję Bartry do schodzenia do środka. Innej nocy Cavani mógłby podwyższyć wynik na 3-1 dla PSG.

Inną częścią utrzymywania kontroli jest jej zabranie przeciwnikowi. Głównym tego zadaniem jest zminimalizowanie możliwości tworzenia sytuacji. PSG udało się stworzyć  w Hiszpanii więcej okazji z gry, których rezultatem był strzał na bramkę (9), niż miało to miejsce we Francji (7). Co więcej, zanim Rakitić wszedł na boisko i formacja powróciła do tej bardziej nam znanej, PSG stworzyło sobie wtedy wszystkie sytuacje na strzelenie gole jakie miało przez cały mecz. Gdy Barca wróciła do 4-3-3 PSG ani razu nie zagroziło bramce Barcy. Była to konsekwencja: a) lepszej skuteczności podań i kontroli piłki, b) Bartra i Mathieu ustawieni szerzej c) skuteczniejszy pressing (na minutę) mierzony w stratach (odbiór lub przejęcie) bez faulowania (64 minuty w formacji 3-4-3: 4 straty, 24 minuty w 4-3-3: 3 straty).

“Wiedzieliśmy jak ich zranić, gdzie znaleźć potrzebną przestrzeń”

FCB shots created – Away	FCB “chances” created – Away
FCB shots created – Home	FCB “chances” created – Home

Jestem w stanie stwierdzić, że te dwa diagramy powyżej obrazują mecz z większym potencjałem na zadanie ciosu a zwodnicy Barcy częściej znajdowali się w strefach, w których mogliby stworzyć zagrożenie. Barca strzeliła mniej w Paryżu ale w Hiszpanii oddali w sumie mniej strzałów (11 vs 15), mniej strzałów z pola karnego (6 vs 7) i stworzyli mniej sytuacji (5 vs 12). A tak się stało wtedy, gdy PSG mogło już całkowicie poświęcić się obronie, prowadząc od 26 minuty. Barca również nie miała w swoich szeregach Luiza Suareza. Końcowy wynik meczu często nie oddaje jego przebiegu. Skupiając się tylko na meczu rewanżowym, 64 minuty w ustawieniu 3-4-3 zrodziło tylko dwie klarowne sytuacje (gol Messiego i obroniony strzał Suareza). Gol Neymara to nie jest klarowna sytuacja. To raczej typ gola oparty na indywidualnym talencie, który jest uwielbiany przez twórców “Vineów”.

Średnio statystycznie, tylko 3% strzałów spoza pola karnego ląduje w siatce przeciwnika. Ostatnio Neymar strzelił podobnego gola 15 lutego, który był jego jedynym golem z dystansu dla Barcelony. Było to znakomite, ale na takich golach trenerzy i sztab techniczny się nie opierają. Przeciwnie, 24 minuty w ustawieniu 4-3-3 skutkowało w stworzeniu takiej samej ilości sytuacji (2), jedna z nich doprowadziła do bramki Luisa Suareza. Ten gol był rezultatem 16 podań i był typem gola, który Barca może często sprokurować (ponieważ robili to już setki razy). W fantastycznej książce Martìego Perarnau “Herr Guardiola”, Pep wyjaśnia cel takiej ilości podań z defensywy, aby prawidłowo ustawić drużynę pozycyjnie, zarówno dla bezpieczeństwa formacji defensywnej jak i siły ofensywnej. Aby to osiągnąć, potrzeba 15 podań (lub 17 - nie mam książki pod ręką). W ich typowym ustawieniu, pomoc Barcy jest bardziej zaawansowana terytorialnie, co prowadzi do sytuacji, w której decydujący zawodnicy częściej znajdują się w strefach, w których łatwiej o gola. Na diagramie poniżej, blisko 36% wydarzeń z meczu w Paryżu odbyło się w finalnej dla ataku części boiska, natomiast w rewanżu było to 29%.

“… i gdzie ustawić naszych decydujących zawodników.”

Ponownie nie do końca jest to prawdą w porównaniu do 4-3-3 użytego w Paryżu. W rewanżu Messi spędził 8% mniej czasu w finalnej części boiska, Iniesta aż o 21% mniej (i znacznie więcej w polu) i Neymar ponad 50% mniej w centralnej strefie boiska, gdzie jest największym zagrożeniem. Liczby mówią, że zazwyczaj decydujący o wyniku zawodnicy Barcy stanowili bardziej konsekwentne zagrożenie na Parc des Princes.

Messi – Away	Messi – Home
Iniesta – Away	Iniesta – Home
Neymar – Away	Neymar – Home

Mathieu nie czuł się komfortowo na lewej stronie i bez wsparcia (które jest bardzo potrzebne, gdy gra się trójką obrońców) Iniesty i Neymara nie do końca poradził sobie z Lucasem Moura. Iniesta i Busquets byli regularnie izolowani i nie mogli dobrze wykonywać swoich zadań w tym systemie. Sytuacja Iniesty to przede wszystkim braki fizyczne (dlaczego w takim razie nie grał Rakitić?) ale Busquets nigdy nie będzie dobrze się czuł w takim zagęszczeniu. To tak jakby kazać Ferrari przejechać dżunglę. Nie ma takiego tempa i “silnika” by pokryć wszystkie potrzebne strefy i uniemożliwia mu to korzystania z jego światowej klasy zdolności do szybkiego i wnikliwego przenoszenia piłki w odpowiednie strefy. Mascherano jest fantastycznym defensywnym pomocnikiem, ale to nie ma żadnego sensu dla niego by być głównym dystrybutorem, gdy na placu jest Busquets z Xavim. Jest dobrym podającym, ale dla innych jest to chleb powszedni. Zasadniczo żaden zawodnik nie był lepszym graczem w systemie 3-4-3 i wydaje mi się, że Barca jako całość nie odniosła żadnego pożytku niż gra w systemie, który zna bardzo dobrze (4-3-3). Podstawowym celem trenera jest znaleźć formułę, która najlepiej wykorzystuje graczy, zarówno indywidualnie jak i w kontekście całej drużyny. To jest niesamowicie trudne do osiągnięcia, ale możliwe i na pewno nie stało się to w meczu rewanżowym. Nie pójdę tak daleko i nie stwierdzę, że występ był zły, ale z pewnością bardzo nieprzekonywujący. 

“Jesteśmy silniejsi, gdy możemy korzystać z różnych ustawień. Podsumowując, bardzo dobry wieczór dla nas.” 

Nie za bardzo można się z tym nie zgodzić. Różnorodność i nieprzewidywalność powinny być poszukiwane przez trenera, choć nie same dla siebie. Jeśli próba bycia nieprzewidywalnym skutkuje mniejszą efektywnością, to grasz w “grę o sumie zerowej”. Abstrahując od tego, wygrana 3-1 przeciwko PSG i zajęcie pierwszego miejsca jest niezaprzeczalnie “bardzo dobre”. Ale tu trzeba wrócić do naukowców, o których wspomniałem wcześniej. Eksperymenty, które się powiodły, nie są jeszcze uznawane za sukces. Nowy lek farmaceutyczny może uratować 10 istnień, ale również może zabić 1000 innych. Luis Enrique musi być szczery z samym sobą czy zwycięstwo było przede wszystkim osiągnięte przez system, czy konsekwencją wielu zmarnowanych szans PSG w połączeniu z kilkoma objawami indywidualnego geniuszu. Wygranie dzięki talentowi nie jest zbrodnią, w rzeczywistości kosztują one Barcę setki milionów euro rocznie, ale na najwyższym poziomie, talent zmniejsza swoją rolę na rzecz taktyki i systemu. Ustawienie jest najbardziej sprawdzonym sposobem na zminimalizowanie ryzyka (głównie przypadkowości) i zmaksymalizowanie potencjału. Wszystkie dowody oprócz wyniku wskazują na to, że 3-4-3 nie zminimalizowało ryzyka ani nie zwiększyło potencjału.